LPG गॅस सिलिंडरबाबत संपूर्ण माहिती

 

LPG म्हणजे काय?

LPG चा फुल फॉर्म आहे Liquefied Petroleum Gas. मराठीत याला द्रवित पेट्रोलियम वायू असे म्हणतात. ही एक प्रकारची ज्वलनशील वायू आहे जी मुख्यतः प्रोपेन (Propane) आणि ब्यूटेन (Butane) यांचे मिश्रण असते. LPG ही वायू स्तिथीत असली तरी दबावाखाली ती द्रव स्वरूपात सिलिंडरमध्ये साठवली जाते.

 

LPG चे उत्पादन कसे होते?

 LPG चे उत्पादन दोन मुख्य प्रकारांनी होते:

1.कच्च्या तेलाच्या शुद्धिकरणातून (Crude Oil Refining): तेल शुद्धिकरण केंद्रात LPG तयार होते जेव्हा कच्च्या तेलावर प्रक्रिया केली जाते.

2.नैसर्गिक वायूपासून (Natural Gas Processing): नैसर्गिक वायूच्या प्रक्रियेदरम्यान LPG वेगळी केली जाते.

या प्रक्रियेत तयार झालेल्या LPG ला टाक्यांमध्ये साठवून विविध ठिकाणी वितरित केले जाते.

 

LPG चा साठवणूक आणि वितरण

LPG ला प्रामुख्याने मोठ्या टाक्यांमध्ये द्रव स्वरूपात साठवले जाते. यानंतर ती टँकर ट्रक किंवा रेल्वे टँकरद्वारे विविध बॉटलिंग प्लांट्समध्ये पाठवली जाते. बॉटलिंग प्लांट म्हणजे असे केंद्र जिथे LPG मोठ्या टाक्यांतून सिलिंडरमध्ये भरली जाते.

• बॉटलिंग प्लांटमधील प्रक्रिया
• रिकामे सिलिंडर तपासणे: सिलिंडर गळतीसाठी तपासले जातात.
• वजन तपासणी: सिलिंडरचे वजन व त्यातील गॅसचे प्रमाण निश्चित केले जाते.
• गॅस भरवणे: उच्चदाब यंत्राद्वारे LPG भरले जाते.
• गळती तपासणी: प्रत्येक भरलेल्या सिलिंडरची गळती टेस्ट केली जाते.
•  सिलिंडर सील करणे: सील लावल्यावर सिलिंडर वितरणासाठी तयार होतो.

वितरण आणि ग्राहकांपर्यंत पोहोच

LPG कंपन्या जसे की HP (Hindustan Petroleum), Bharat Gas, आणि Indane (Indian Oil) यांच्या माध्यमातून सिलिंडर वितरित केले जातात. ग्राहकांकडे LPG पोहोचवण्यासाठी या कंपन्यांचे वितरक (Distributor) असतात.

ग्राहक ऑनलाइन, अ‍ॅप, कॉल सेंटर किंवा वितरकाकडे जाऊन सिलिंडर बुक करू शकतात. बुकिंगनंतर 1–5 दिवसांत सिलिंडर ग्राहकांच्या घरपोच केला जातो.

सिलिंडरचे प्रकार

• गृहवापरासाठी (Domestic Use): 14.2 किलोग्रॅमचा सिलिंडर.
• व्यावसायिक वापरासाठी (Commercial Use): 19 kg, 35 kg, किंवा 47.5 kg चे सिलिंडर.
• पाईप्ड गॅस योजनेसाठी (PNG): शहरी भागात काही ठिकाणी पाईपद्वारे गॅस पुरवठा केला जातो.

 

LPG वापराचे प्रमुख उपयोग

• घरगुती स्वयंपाकासाठी – गॅस स्टोव्हवर स्वयंपाक करण्यासाठी.
• हॉटेल, रेस्टॉरंटमध्ये – मोठ्या प्रमाणात अन्न शिजवण्यासाठी.
• कृषी व औद्योगिक क्षेत्रात – काही उद्योगांमध्ये उष्णता निर्मितीसाठी.
• ऑटोमोबाईल क्षेत्रात – काही वाहने Auto-LPG चा वापर इंधन म्हणून करतात.

 

 सावधगिरी आणि सुरक्षा उपाय

• LPG अत्यंत ज्वलनशील असल्याने खालील गोष्टींची काळजी घेणे गरजेचे आहे:
• गॅस गळती आढळल्यास त्वरित मुख्य झडप बंद करावी.
• खिडक्या-दारे उघडून हवा खेळती ठेवावी.
• स्विच ऑन/ऑफ करू नये.
• सदर स्थिती त्वरित वितरकाला किंवा अग्निशमन विभागाला कळवावी.

 

LPG सबसिडी आणि PMUY

भारत सरकारने गरिबांना LPG सुविधा मिळावी म्हणून प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना (PMUY) सुरू केली आहे. यामध्ये BPL कुटुंबांना मोफत गॅस कनेक्शन दिले जाते. सबसिडीही थेट ग्राहकांच्या बँक खात्यात जमा होते.

 

सिलिंडरचे आयुष्य व रीसायकलिंग

LPG सिलिंडरचे आयुष्य अंदाजे १५ वर्षे असते. यानंतर ते परत तपासणीसाठी घेतले जातात. काही वेळा त्याचे पुन्हा उपयोगासाठी नूतनीकरण केले जाते, किंवा रीसायकल करून स्क्रॅपमध्ये पाठवले जाते.

 

महत्त्वाच्या कंपन्या

Indian Oil (Indane)

Hindustan Petroleum (HP Gas)

Bharat Petroleum (Bharat Gas)

या तिन्ही कंपन्या भारतात LPG वितरणात आघाडीवर आहेत.

LPG गॅस सिलिंडर आपल्या दैनंदिन जीवनाचा अत्यंत आवश्यक भाग बनला आहे. याच्या उत्पादनापासून ते ग्राहकांपर्यंत पोहोचण्याच्या प्रवासात अनेक तांत्रिक व सुरक्षात्मक प्रक्रिया असतात. योग्य काळजी आणि सुरक्षिततेने वापरल्यास LPG हे एक स्वच्छ, सुरक्षित व प्रभावी इंधन ठरते.