World Economic Forum च्या नुसार कमी होणाऱ्या नोकऱ्या आणि नवीन क्षेत्रांत नोकरीच्या संधी

वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरम (World Economic Forum) च्या अहवालानुसार 2025 ते 2030 दरम्यान सर्वाधिक वेगाने कमी होणाऱ्या नोकऱ्या

     वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या २०२४ च्या अहवालाचा संदर्भ देऊन 2025 ते 2030 दरम्यान कोणत्या नोकऱ्या कमी होणार आहेत, याची माहिती दिली आहे. यामागील मुख्य कारणे म्हणजे ऑटोमेशन (Automation) आणि आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (Artificial Intelligence - AI) यांचा वाढता वापर.

चला, या प्रत्येक नोकरीबद्दल आणि ती कमी का होत आहे याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.

नोकऱ्या कमी होण्याची मुख्य कारणे:

* ऑटोमेशन आणि AI: अनेक कंपन्या आणि उद्योग आता खर्च कमी करण्यासाठी आणि कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करत आहेत. AI आणि रोबोटिक्समुळे अनेक पुनरावृत्तीची (Repetitive) कामे माणसांपेक्षा अधिक वेगाने आणि अचूकपणे केली जातात.

* डिजिटायझेशन (Digitalization): इंटरनेट, मोबाईल बँकिंग, ऑनलाइन शॉपिंग आणि डिजिटल कम्युनिकेशनच्या वाढत्या वापरामुळे पारंपरिक पद्धतींची गरज कमी झाली आहे.

यादीतील प्रत्येक नोकरी कमी होण्याचे सविस्तर विश्लेषण:

१. पोस्टल सर्व्हिस क्लर्क (Postal Service Clerks):

* कारण: ईमेल, इन्स्टंट मेसेजिंग आणि डिजिटल बिलिंगमुळे पारंपरिक पत्रांची आणि कागदपत्रांची देवाणघेवाण खूप कमी झाली आहे. तसेच, पोस्ट ऑफिसमध्ये आता पत्रे आणि पार्सल वेगळे करण्यासाठी आणि व्यवस्थापित करण्यासाठी ऑटोमेटेड सॉर्टिंग मशीनचा वापर वाढला आहे. त्यामुळे क्लर्कची गरज कमी होत आहे.

२. बँक टेलर (Bank Tellers):

 * कारण: मोबाईल बँकिंग आणि इंटरनेट बँकिंगमुळे बहुतेक लोक आता घरबसल्या पैसे ट्रान्सफर करणे, बिल भरणे, आणि खाते तपासणे यांसारखी कामे करतात. याशिवाय, एटीएम (ATM) मशीन आता पैसे काढण्यासोबतच पैसे जमा करणे आणि इतर अनेक सुविधा देतात. त्यामुळे बँकेच्या शाखेत जाऊन काम करणाऱ्या टेलर्सची मागणी कमी झाली आहे.

३. डेटा एन्ट्री क्लर्क (Data Entry Clerks):

* कारण: हे काम सर्वाधिक प्रभावित झाले आहे. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सवर आधारित 'ऑप्टिकल कॅरॅक्टर रिकग्निशन' (OCR) सारखे तंत्रज्ञान आता कागदपत्रांवरील माहिती (उदा. बिल, फॉर्म) आपोआप स्कॅन करून डिजिटल स्वरूपात

अचूकपणे सेव्ह करू शकते. AI हे काम माणसांपेक्षा खूप वेगाने आणि कमी चुकांसह करते, त्यामुळे डेटा एन्ट्री करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांची गरज नाहीशी होत आहे.

४. कॅशियर आणि तिकीट क्लर्क (Cashiers And Ticket Clerks):

 * कारण:

 * कॅशियर: सुपरमार्केट आणि स्टोअर्समध्ये 'सेल्फ-चेकआउट' काउंटरची संख्या वाढत आहे, जिथे ग्राहक स्वतः वस्तू स्कॅन करून पेमेंट करतात.

 * तिकीट क्लर्क: रेल्वे, बस, चित्रपटगृहे आणि विमान प्रवासाची तिकिटे आता ऑनलाइन वेबसाइट्स किंवा मोबाईल ॲप्सवरून सहज बुक करता येतात. विमानतळांवर आणि स्टेशनवर ऑटोमेटेड किओस्क (Kiosks) उपलब्ध आहेत, ज्यामुळे तिकीट क्लर्कची गरज कमी झाली आहे.

५. प्रशासकीय सहाय्यक (Admin Assistants):

* कारण: ऑफिसमधील अनेक प्रशासकीय कामे आता AI-आधारित सॉफ्टवेअरद्वारे केली जातात. उदाहरणार्थ, मीटिंग शेड्यूल करणे, कॅलेंडर मॅनेज करणे, ईमेलला स्वयंचलित उत्तरे देणे आणि प्रवासाचे बुकिंग करणे यासाठी आता स्मार्ट सॉफ्टवेअर उपलब्ध आहेत. यामुळे सहाय्यकांची गरज कमी होत आहे.

६. कायदेशीर अधिकारी आणि सचिव (Legal Officials and Legal Secretaries):

 * कारण: कायद्याच्या क्षेत्रातही AI चा वापर वाढत आहे. कायदेशीर संशोधन करणे, जुन्या प्रकरणांचा अभ्यास करणे, कागदपत्रे तपासणे आणि करारनाम्यांचे मसुदे तयार करणे यांसारखी वेळखाऊ कामे आता AI टूल्सद्वारे काही मिनिटांत केली जातात. यामुळे कायदेशीर सचिवांच्या कामाचा मोठा भाग स्वयंचलित झाला आहे.

७. टेलीमार्केटर (Telemarketers):

* कारण: कंपन्या आता ग्राहकांशी संपर्क साधण्यासाठी AI-चा वापर करणाऱ्या 'चॅटबॉट्स' (Chatbots) आणि 'व्हॉइसबॉट्स' (Voicebots) चा वापर करत आहेत. हे बॉट्स एकाच वेळी हजारो लोकांशी संवाद साधू शकतात. याशिवाय, 'डू नॉट डिस्टर्ब' (DND) सारख्या सेवांमुळे आणि लोकांच्या बदलत्या पसंतीमुळे टेलीमार्केटिंगचे महत्त्व कमी होत आहे.

       या अहवालाचा अर्थ असा नाही की सर्व नोकऱ्या संपणार आहेत. उलट, कामाचे स्वरूप बदलत आहे. ज्या कामांमध्ये केवळ पुनरावृत्ती आणि शारीरिक श्रम आहेत, ती कामे ऑटोमेशन आणि AI कडे जात आहेत.

याउलट, ज्या क्षेत्रांमध्ये क्रिएटिव्हिटी (Creativity), विश्लेषणात्मक विचार

(Analytical Thinking), आणि तांत्रिक कौशल्ये (Technological Skills) आवश्यक आहेत, अशा नोकऱ्यांची मागणी वाढत आहे. उदाहरणार्थ: 

• AI आणि मशीन लर्निंग विशेषज्ञ
• बिग डेटा विश्लेषक (Big Data Analysts)
• फिनटेक इंजिनिअर्स (Fintech Engineers)
• ग्रीन एनर्जी विशेषज्ञ (Green Energy Specialists)

त्यामुळे, भविष्यात यशस्वी होण्यासाठी नवीन कौशल्ये शिकणे आणि तंत्रज्ञानासोबत जुळवून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरणार आहे.